ცხნარის (წყნარი აბანოს) ეკლესია

ცხნარის ეკლესია მდებარეობს ქვემო ქართლში, თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ნასოფლარ წყნარი აბანოს ტერიტორიაზე.

ცხნარის ეკლესია XIII ს. შუა ხანებშია აგებული საამშენებლო წარწერის თანახმად დავით ულუს ერისთავის ვარამ გაგელის მიერ ერთი წლის განმავლობაში. აქედან ვგებულობთ, რომ ეს სოფელი ხრამის ხეობის ამ ნაწილთან ერთად ვარამ გაგელის საბატონო ყოფილა. გვიან შუა საუკუნეებში, სოფელი ცხნარის მეპატრონეებად უკვე ბარათაშვილები იხსენიებიან. ეკლესია დგას სოფლის უკიდურეს ჩრდილოეთ მხარეს სასაფლაოს ტერიტორიაზე. ორსაფეხურიან ცოკოლზე აზიდული ტაძარი დარბაზულია (10,0X5,0მ), გვიანი პერიოდის სამხრეთი მინაშენით. ნაგებია სუფთად თლილი ყვითელი კვადრებით. კარს ურთიერთგადაჭდობილი წრეების რიგით გაფორმებული მოჩარჩოება აქვს, რომელზეც დასმულია არქიტრავის ქვა. მის შუაში, კარის სიგანეზე ორმაგი გრეხილი ლილვისგან ნახევარწრეა მოხაზული, რომლის ცენტრში ბოლნური მედალიონია ჩასმული, გვერდითა არეებზე კი ასომთავრული წარწერაა მშენებელი ოსტატის მოხსენიებით: „ქრისტე შეიწყალე ამის მოქმედი“. ნახევარწრის ზემოდან არქიტრავზე ასმოთავრულით შესრულებული სამსტრიქონიანი წარწერაა: „სახელითა ღმრთისაითა ესე ეკლესიაი დავითის მეფობასა ვაჰრამის პატრონობასა (ვაშენეთ) ყოველმან და წელიწდამდის ბალავარი დავსვით“. ბოლნურმედალიონიანი ჩარჩოს ქვეშ ნუსხურით შესრულებული ერთსტრიქონიანი წარწერაა. კიდევ ერთი წარწერა არქიტრავის ზედა მარცხენა მხარესაა ამოკვეთილი ქვაზე: ქრისტე შეიწყალე ჩნდრტი“. სამხრეთ ფასადს მთელ სიგრძეზე ფლეთილი ქვით ნაგები მინაშენი აქვს მიდგმული. სიმაღლით ის ნახევრამდე სწვდება ეკლესიის შენობას. გეგმაში წარმოადგენს წაგრძელებულ სწორკუთხედს (10,0X2,7 მ). მშენებელს უზრუნია იმაზე, რომ მინაშენს არ დაეფარა არც ტაძრის სამხრეთის სარკმლები და ამავე დროს არც ტაძრის წარწერიანი არქიტრავი. ამიტომ, კარის გასწვრივ მინაშენის კამარის სავჯენი თაღი აწეულია და არქიტრავსაა შემოყოლებული. მინაშენს აღმოსავლეთ მხარეს აქვს გაშლილი ფორმის, სფერული კონქით დამთავრებული აბსიდი. კარი აქაც სამხრეთიდან არის მოწყობილი, ის შიგნიდან თაღოვანია, გარედან არქიტრავული. არქიტრავის ქვა მოთავსებულია თავდაყირა, ამიტომ ზედ ამოჭრილი რელიეფური ჯვრის მოკლე მკლავი ქვევით, ხოლო გრძელი ზევითაა მიმართული. მინაშენი ნათდება სამი თაღოვანი სარკმლით. მათგან ერთი აღმოსავლეთის კედელშია გაჭრილი, ორი კი სამხრეთისაში სხვადასხვა დონეზე. კამარა ჩრდილოეთის მხარეს მეორე საფეხურზე შესმულ სამ მძლავრ პილასტრზე გადავყანილ თაღებზეა დაყრდნობილი. პილასტრებად ორ შემთხვევაში თლილი მოწითალო ფერის ქვის სვეტებია გამოყენებული, აღმოსავლეთის პილასტრად კი - სტელა. ეს უკანასკნელი ერთ ქვაში ნაკვეთი კუბის ფორმის ბაზისისა (42X28 სმ) და ტრაპეციის ფორმის სვეტისგან (36X26 სმ) შედგება, რომელზეც ტოლმკლავა ჯვარია ჩაკვეთილი.მის ქვემოთ და ბაზისზე ასომთავრულით შესრულებული შვიდსტრიქონიანი მე-10 საუკუნის წარწერაა: „სახელითა ღმრთისაითა ესე ჯუარი აჰმართეს კოჟოლის ძეთა მამისა და ძისა ... რს ზედავინ შეცვალოს .... ძნე საუკუნოი არს“. როგორც ჩანს, ტაძრის აგებამდე აქ ადგილობრივ დიდებულს სტელა დაუდგამს“, რომელიც ფუნქციადაკარგული გვიან შუა საუკუნეებში კედლის წყობაში მოხვდა. ეკლესია სავალალო მდგომარეობაშია: ჩრდილოეთის კედელით თითქმის დანგრეულია, არ შემორჩა კონქი და კამარა. კედლებს დასდევს ნარღვევები.

ს.ცხნარის ეკლესია მინაშენში გამოყენებულ ქვაჯვარასა დასამხრეთით მდებარე "ცხნარის" ციხესთან ერთად მეტყვლებს ამ პუნქტის სიძველესა და მნიშვნელობაზე ფეოდალური ხანის "ყოველი სამშვილდის" შემადგენლობაში.