სამეგრელო

რეგიონი

სამეგრელოს შესახებ

სამეგრელო დასავლეთ საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეა, რომელიც მდინარე რიონს, ცხენისწყალს, ენგურსა და შავ ზღვას შორის მოქცეულ ტერიტორიას მოიცავს. მისი ცენტრალური ქალაქია ზუგდიდი. სამეგრელოს რეგიონს მთელი თავისი ისტორიის მანძილზე უდიდესი სტრატეგიული მნიშვნელობა ენიჭებოდა, რის გამოც რომაელების, ბიზანტიელების, მონღოლების, თურქების, სპარსელების, რუსებისა და სხვათა არმიების არაერთი შემოსევის ობიექტი გახდა. ეს მხარე მდიდარია სხვადასხვა ეპოქის კულტურის ძეგლებითა და შთამბეჭდავი ბუნებით, ცისკიდურთან, ჭინკების სამეფოში მოლივლივე ლურჯი ტბებითა თუ ულამაზესი კანიონებით.

ისტორია

ანტიკურ ხანაში სამეგრელო კოლხეთის სამეფოს ნაწილს წარმოადგენდა. კოლხეთი მთლიანად მოიცავდა დღევანდელი დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიას. თანამედროვე ეპოქამდე ამ რეგიონს ლაზიკის და ეგრისის სახელწოდებებითაც იცნობდნენ, მისი პოლიტიკური ცენტრი არქეოპოლისი (ან ნოქალაქევი) იყო. სწორედ ნოქალაქევს უკავშირდება არგონავტებისა და ოქროს საწმისის მითი. რომაელებმა ეს მხარე ჩვენს წელთაღრიცხვამდე პირველ საუკუნეში დაიპყრეს და აქ თითქმის 400 წლის განმავლობაში ბატონობდნენ. XI საუკუნეში დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველო ერთ სამეფოდ გაერთიანდა, რომელმაც XV საუკუნემდე იარსება. XV საუკუნის დასასრულს საქართველო სამ მოქიშპე, დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ დაიყო: ქართლი, კახეთი და იმერეთი. შეიქმნა რამოდენიმე სამთავრო, რომელთაგან ერთ-ერთი იყო ოდიში. იგი დღევანდელი სამეგრელოს მთელს ტერიტორიას მოიცავდა. XII საუკუნის შუა წლებიდან მოყოლებული XIX საუკუნემდე ოდიშს დადიანების გვარის წარმომადგენლები მართავდნენ.
1803 წელს ოდიში რუსეთის პროტექტორატად გამოცხადდა. ამ დროისთვის აღმოსავლეთ საქართველო უკვე რუსეთის მმართველობის ქვეშ იყო. 1918 წელს საქართველომ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა და სამეგრელო ახალი დემოკრატიული ქვეყნის ნაწილი გახდა. დღეს ისტორიული სამეგრელოს სამთავროს ტერიტორია სამეგრელო–ზემო სვანეთის ადმინისტრაციული რეგიონის შემადგენლობაში შედის.

კულტურა

სამეგრელო თავისი ისტორიული წარსულით და ადათ-წესებით ძალიან საინტერესო მხარეა. ამ მხარის ყოფა-ცხოვრებით დაინტერესება წარსულში დიდი იყო. ბერძენი მწერლები კოლხებს ბიბლიური ნოეს შვილის - იაფეტის შთამომავლებად თვლიდნენ, ჰეროდოტე კი მათ ეგვიპტური წარმოშობის ხალხად მიიჩნევდა. ნიკოლოზ დამასკელი წერდა, რომ კოლხები მიცვალებულს მიწაში არ მარხავენ, არამედ ტყავში შეახვევდნენ და ხეზე ჩამოკიდებდნენ. ჰეროდეტეს ცნობით კოლხებს ჩვეულებად ჰქონდათ წინდაცვეთა. ასეთ ზნე-ჩვეულებებზე დიდ გავლენას ახდენდნენ მეზობელი კულტურები. გარედან შემოსული რელიგიურ კულტურებთან ერთად კოლხეთში გავრცელებული ყოფილა ხეთა თაყვანისცემა და სხვა, რომელთა ნაწილი სახეცვლილი ფორმით დღემდე გვხვდება სამეგრელოში, უმეტესად მაღალმთიან სოფლებში. ერთ-ერთი ასეთი ტრადიციაა „ყვავის წილი“, რომლის დროსაც კვერცხის ნაჭუჭს აავსებენ ღომით და ყველით, სახურავზე ააგდებენ და თან იტყვიან - ყვავის წილი, ამის შემდეგ ყვავი წიწილას არ წაიღებსო. საქართველოს ყველა კუთხში დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა დატირების რიტუალს, ამ მხრივ ცნობილი ტრადიციაა მეგრული „ზარი“ - სარიტუალო სიმღერა მიცვალებულთა დატირებისთვის. სამეგრელო მდიდარი ფოლკლორითაც გამოირჩევა. ყველაზე ცნობილი მეგრული ხალხური სიმღერაა „მეგრული ნანა“ - იავნანა, რომლის ერთ–ერთი ჰანგი რუსმა კომპოზიტორმა, პეტრე ჩაიკოვსკიმ თავის ცნობილ საშობაო ბალეტში - „მაკნატუნა“ - გამოიყენა. ეს მშვენიერი პატარა ლექსი კი ალბათ ბევრს გსმენიათ:

მზე დედაა ჩემი,

მთვარე მამაჩემი,

წვრილ-წვრილი ვარსკვლავები

და და ძმაა ჩემი.

ბევრ მოგზაურს აღუნიშნავს მეგრელთა აღნაგობა და სილამაზე. ასევე აღსანიშნავია მათი დახვეწილი სამოსი. გრძელი ჩოხა პირველად მეგრელებს ჩაუცვამთ. მეგრელი ქალის აბრეშუმის, ნატიფად მოსირმული კაბის ნახვა კი საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში შეგიძლიათ.
შეუძლებელია ვისაუბროთ სამეგრელოზე და სამზარეულო არ აღვნიშნოთ. ტრადიციული მეგრული საკვები ცხარე და უხვი საკაზმით გამოირჩევა. ამის მიზეზი ის გახლავთ, რომ ძველად რბილი, სუბტროპიკული ჰავიდან გამომდინარე. მალარია უდიდეს საფრთხეს წარმოადგენდა სამეგრელოსათვის და ამ რეგიონის მცხოვრებლებმა თავიდანვე აღმოაჩინეს, რომ დიდი რაოდენობით წიწაკის მოხმარება საშინელი დაავადების განვითარებას გარკვეულწილად აფერხებდა. საბოლოოდ, ცხარე სანელებლები მეგრული სამზარეულოს ტრადიციულ ატრიბუტად იქცა. ცნობილია მეგრული სულგუნი, აჯიკა, საცივი, თუმცა მოწინავე პოზიციებზე მაინც ელარჯი გახლავთ, რომელიც ღომისა და სულგუნისგან მზადდება და გულგრილს არავის ტოვებს. აუცილებლად უნდა ვახსენოთ ღვინოც. საქართველოში 500–ზე მეტი ვაზის ჯიში ხარობს, ხოლო 60 მათგანი სამეგრელოში იზრდება. მათგან ყველაზე ცნობილია ოჯალეშის ჯიშის ყურძენი, რომლისგანაც საუკეთესო ღვინო მზადდება; ეს არის ნახევრად ტკბილი წითელი ღვინო, რომელსაც ველური ვარდის სუსტი სურნელი და ხასხასა წითელი ფერი ახასიათებს.

გეოგრაფია და კლიმატი

სამეგრელო დასავლეთ საქართველოს ცენტრალურ ნაწილში მდებარეობს, მდინარე რიონს, ენგურს, ცხენისწყალსა და შავ ზღვას შორის, კოლხეთის დაბლობზე, კავკასიონის ქედის მთისწინა და ნაწილობრივ მთის ზოლში. სამეგრელოს ჩრდილოეთით სვანეთი და კავკასიონის ქედი, ჩრდილო-აღმოსავლეთით რაჭა, აღმოსავლეთით იმერეთი, სამხრეთით გურია, ჩრდილო-დასავლეთით აფხაზეთი, დასავლეთით კი შავი ზღვა ესაზღვრება. რეგიონის ადმინისტრაციულ ცენტრს ქალაქი ზუგდიდი წარმოადგენს. ზუგდიდის გარდა იგი მოიცავს 6 ადმინისტრაციულ ერთეულს: აბაშა, მარტვილი, სენაკი, ჩხოროწყუ, წალენჯიხა, ხობი და საქართველოს ერთ-ერთ მთავრ საპორტო ქალაქს - ფოთს. სამეგრელოში ვხვდებით როგორც დაბლობებსა და ჭაობიან ნიადაგებს, ისე ბორცვ-გორაკებსა და ხეობებს. რეგიონის უდიდესი მდინარეა ხობისწყალი, რომლის სიგრძე 150 კმ–ია. უმაღლესი მთა არის ჭითაგვალა (3226მ). სამეგრელოს ჩრდილო–დასავლეთ და სამხრეთ კიდეზე გაედინებიან ტრანზიტული მდინარეები – ენგური, ცხენისწყალი და რიონი.
სამეგრელო დასავლეთ საქართველოს მთელ ტერიტორიასთან ერთად ზღვის ნოტიო სუბტროპიკული ჰავის ოლქშია მოქცეული. სამეგრელოს ვაკე–დაბლობი და გორაკ–ბორცვიანი ზოლი გამოირჩევა ნოტიო თბილი ჰავით, უთოვლო ზამთრით და ცხელი ზაფხულით. მისი საშუალო და მაღალმთიანი ნაწილებისთვის კი დამახასიათებელი ზომიერად ცივი და ცივი ჰავა, თოვლიანი ზამთრით და ხანმოკლე ზაფხულით. დაბლობში წლის საშუალო ტემპერატურა +13-19℃-ია. ჩრდილოეთით, მთების სიმაღლის მატებასთან ერთად, ჰაერის ტემპერატურა კლებულობს.

რა ვნახოთ

საქართველო ძალიან მდიდარია ნაირგვარი ლანდშაფტით, საოცარი ბუნებით თუ მრავალსაუკუნოვანი კულტურის ძეგლებით და ამ მრავალფეროვნებაში ნამდვილად საპატიო ადგილს იკავებს სამეგრელო. უძველესი ნამოსახლარები, უნიკალური ტაძრები და ციხესიმაგრეები საოცარ ისტორიებსა თუ მითებს გვიამბობენ და ზღვარი ქრება კიდეც ლეგენდასა და რეალობას შორის. ეს მხარე ნამდვილი ოაზისია უალამაზესი ხეობებით, ჩანჩქერებით, დაბლობის თუ ალპური ტბებით და ბევრი მომაჯადოებელი მღვიმით. კლდეებში ნატვრისთვალივით ჩაბნეული ტობავარჩხილი დაუვიწყარი შთაბეჭდილებების მორევია ყველა მნახველისთვის. სამეგრელოში მდებარეობს ენდემური სახეობებით მდიდარი კოლხეთის ეროვნული ნაკრძალიც. შეუძლებელია არ გაგაოცოთ მრავალტონიანმა ლოდმა, რომელსაც ქუაქანცალიას ეძახიან, რადგან ხელის მცირე შეხებაზეც კი ირწევა. როგორც ხედავთ, ამ მხარეში სხვადასხვა გემოვნების ადამიანმა შეიძლება იპოვნოს თავისი პატარა სამოთხე.